Mens-robot interactie: hoe spreekt een robot?
De Ulrike Quade Company, al meer dan twintig jaar een pionier in interdisciplinair visueel theater in Amsterdam, combineert poppenspel en technologie op het toneel. Onze missie is om de grenzen tussen technologie, kunst en menselijkheid te vervagen. Dit doen we door samen te werken met professionals uit de podiumkunsten, creatieve industrie en wetenschappen.
In ons project Center Stage Robotics onderzoeken we hoe industriële robots kunnen optreden in een theatrale omgeving. Van juli 2023 tot december 2024 duiken we in de wereld van industriële robots binnen theater en performance. Onze sprints zijn hierbij essentieel: intensieve werksessies waarin we met een multidisciplinair team specifieke onderwerpen en thema’s verkennen. Deze sessies leveren nieuwe inzichten, prototypes en concepten op voor toekomstige theater- en museumprojecten.
Vijfde sprint: intimiteiten van betekenisgeving
De vijfde sprint borduurde voort op de vorige sprint over stem en geluid van KUKA-robots en richtte zich op literaire vorm en de uitvoering van literaire teksten. Sjaan Flikweert, spoken word-artiest, was onze gast en presenteerde drie gedichten en twee voordrachtsequenties in interactie met de KUKA-robot. Sjaan benadrukte hoe intimiteit als onderliggende motivatie diende, waarbij zij onderzocht hoe dit een manier van reflectie of betekenisgeving mogelijk kan maken in reactie op de teksten en de performance samen met de robot.
Intimiteit als proces van relateren
Volgens de sociale theoreticus van de kunst, Rudi Laermans, kan intimiteit worden gezien als een proces van relateren waarbij aspecten van de menselijke complexiteit betekenis krijgen voor een ander persoon en vice versa. In de context van deze sprint kan de manier waarop intimiteit tot stand kwam gebaseerd zijn op hoe de performance van de robot een bepaalde lezing van de gedichten stuurt of andersom: hoe de teksten en hun lezing een specifieke manier van relateren met de robot creëren. De KUKA-robot werd gezien als een ruimte voor reflectie op iets dat als ‘menselijk’ herkend kon worden en als leidraad voor engagement met het aanwezige publiek.
Performances en bewegingssequenties
Sjaan voerde drie gedichten uit in twee vooraf ontworpen sequenties van de KUKA-robot, gekenmerkt door contrasterende bewegingskwaliteiten. De eerste reeks draaide om langzame bewegingen, terwijl de tweede sequentie was ontwikkeld rond snelle en explosieve bewegingen van de robot. Voor elke reeks had de robot verschillende visuele kenmerken, zoals een onnatuurlijk grote hand of een gezicht. Deze performances werden constellaties van het lezen van gedichten in interactie met de robots, hun bewegingen, geluiden en visuele kenmerken. Hierdoor ontstond een verkenning van hoe intimiteit zich kon ontwikkelen en collectieve manieren van reflectie en betekenisgeving kon vormgeven.
Discussie en reflectie
Na Sjaans performance werden vragen besproken over ruimte, perspectief en de artistieke expressie van spoken word. De performance nodigde uit tot vragen over de betekenis van perspectief en het (on)vermogen om stem en geluid toe te schrijven aan een specifieke persoon of entiteit. De verteller in de uitgevoerde tekst werd dubbelzinnig, wat vragen opriep over de identiteit van de spreker: was het Sjaan of de robot?
De wisselwerking tussen literaire vorm en de interactie tussen Sjaan en de robot bood een bijzondere manier om zowel de robot te zien als het gedicht te lezen. Dit droeg bij aan een gedeeld gevoel van intimiteit met betrekking tot persoonlijke gedachten en gevoelens die door de tekst werden overgebracht. De toon van Sjaans stem benadrukte een gevoel van kwetsbaarheid, vooral in dialoog met de robot die door zijn materiële samenstelling en bewegingen een fysieke bedreiging zou kunnen vormen.
Artistieke vaardigheid en kwetsbaarheid
Sjaans artistieke vaardigheid om zich kwetsbaar op te stellen tijdens de performance opende een bijzondere ruimte voor reflectie. Dit kan gezien worden als een vorm van intimiteit die zich ontvouwde in een collectief luisteren en getuige zijn van Sjaans stem en gedachten in dialoog met de KUKA-robot. De niveaus van stem, literaire vorm en lichamelijke aanwezigheid dienden als middelen om ruimte te openen of af te sluiten om intiem te voelen en nieuwe paden van betekenisgeving te bewandelen.
Conclusie
Deze sprint benadrukte het belang van de literaire vorm en live uitvoering van literatuur, evenals de ruimtelijke constellatie ervan, in het realiseren van specifieke manieren van waarnemen en betekenisgeving in interactie met de KUKA-robots. Sjaans creatieve oriëntatie in termen van intimiteit biedt mogelijkheden om de collectieve praktijk van betekenisgeving in komende sprintevenementen vorm te geven en artistieke strategieën van intimiteit te inspireren voor toekomstige openbare voorstellingen.
Samenvattend benadrukte de performance van Sjaan Flikweert en de KUKA-robot hoe spoken word kan dienen als een kunstvorm die de manieren van betekenisgeving in verschillende omgevingen vormgeeft, waardoor ruimte ontstaat voor reflectie over maatschappelijk relevante kwesties met betrekking tot robotica in de kunst.